http://duuren.mn/?p=959

Ховсдуулаад ирээдүй цагийн Японд очсон нь

Нийтэлсэн Огноо 2015-05-20 admin Далд Ертөнц, Шинэ мэдээ 122 Сэтгэгдэлтэй

 Хүнийг гүн ховсонд оруулсны дараа цаг хугацаагаар аялуулах технологи байдаг, ирээдүй цаг руу аялуулахыг нь прогресс, өнгөрсөн цаг руу аялуулахыг нь регресс гэдэг. Д.Батсуурь гэдэг монгол судлаач энэ аргаар хүмүүсийг цаг хугацаагаар аялуулдаг талаар хэдэн жилийн өмнө сонин хэвлэлд тодорхой мэдээлэл гарч байсан. Duuren.mn энэ удаад түүний саявтархан хөтөлсөн нэг аяллыг нь сонирхуулж байна. Ховсдуулагч нь 28 настай, ухаан санаа эрүүл, бизнес эрхэлдэг У гэдэг залуу байв У-г гүн ховсонд орсны дараа юу харж мэдэрч байгааг нь асуухад ирээдүй цагийн Японд очсоноо дүрслэн ингэж ярьжээ.

---

…Цэцэг байна. Ягаан дэлбээтэй, гол нь шар. Дээвэр дээр байна.. Өндөр байшингийн дээр шилэн хүлэмж, би дотор нь байна. Зүүн гар минь 4 хуруутай. Манантай байна, гадаа. Бор хуванцар хувин байна. Маш өндөр байшин байна. Япон улсад 25 онд. Би эмэгтэй хүн. Нүдний шилтэй, шил нь гуя байхгүй. Яаж тогтож байгааг би ойлгохгүй байна. Хамар дээр тогтоод байна. Намхан хамартай. Нуухгүй шилтэй, тэр  нь хамарт хүрээгүй бөөрөнхий.
Би юм идэж байна. Түрс шиг мөртөө ногоон өнгөтэй сонин юм  аяга дүүрэн байна. Дуртай идэж байна. Хөргөгч нь хаалгагүй. Гараа оруулахаар хүйтэн байна. Гэхдээ хүйтэн нь гадагшлахгүй байна. Хаалга байхгүй. Гэртээ байна. Тавилга байхгүй хоосон өрөө. Гэхдээ бүх юм байна. Зурагт. Хана нь зурагт шиг асаж байна.Гоё. Амьтан байна.  Шувуу, цагаан толгойтой шувуу. Сууж байна. Сууж байна. Сандал хананаас гараад ирсэн.  Сонгох гээд байна. Эрэгтэй хүн алийг нь сонгох. Хоёулаа сайн. Аль нь дээр? Нүдний шилтэй өндөр эрэгтэй хүн надад их хайртай. Би итгэхгүй байна, хэлж байгаад нь. Хамт явж байна. Нуур байна. Эргээд явж байна. Хиймэл модтой. Хиймэл гэдэг нь мэдэгдээд байна. Жинхэнэ мод байвал гоё байхгүй юу. Хавар байна. Хүмүүсийн хувцас бараг адилхан.
Би япон хүн. Зурагтаар бөмбөр тоглож байгаа хүн гарч байна. Би бөмбөрийг хараад гайхаж байна. Надад бөмбөр байхгүй, цохиж үзмээр санагдаж байна. Хаалгаар эрэгтэй хүн орж ирж байна. Сандал гулгаад өөрөө өөдөөс нь явж байна. Нөгөө юмаа идээд байна. Эрэгтэйг би явуулмаар байна. Энэ хүнийг би сонгохгүй. Шалтгаан бий.
Урт юм явж байна. Нийтийн тээвэр метро бололтой.. Гэхдээ газар дээгүүр явж байна. Нэг урт сандал. Вагон шиг олон хэсэг биш. Дуу чимээ байхгүй. Гаднаас нь харж байна. Дээр бас байна. Өндөр нарийн гүүр. Гүүр биш зам юм байна.. Зам нь тулгуур байхгүй. Зам нь агаар дээр тогтож байна. Тулгуур харагдахгүй, байшингийн цаагуур эргэсэн. 10 давхар хавьцаа. Манай байшингийн 10 давхар луу орж байна.
Гудамж эл хуль. Машин харагдахгүй. Бүх юм цайвар саарал. Хүмүүс ямар ч сэтгэлийн хөдөлгөөн байхгүй. Хүн биш байна. Миний урдах хүн биш байна. Түүний цаадах нь хүн байна. Дарааллаараа зогсож байна. Үснийх нь дундаас гэрэл гараад байна. Дагзнаас нь. Үүдэнд роботон гар. Зүүн гарын дотор талд бичиг байна.  Би алхаагүй, явж байна. Баруун тийшээ салаад явлаа. Зам нь өөрөө явдаг, тэгэхдээ дээрээ зогсож байгаа хүнээ аваад салаад салаад  явчихдаг.
Би ганцаараа ажлын өрөөндөө байна. Хүн болгон ийм өрөөтэй, гэхдээ хана нь тунгалаг,  нэвт харагдаж байна. Олон эмэгтэй. Нүдний шилгүй 3 хүн байна. Бусдынх нь шүдний шил нь минийх шиг гуя байхгүй, нуух байхгүй.
Би шилэн дээр хуруугаараа дарж байна. Ойлгохгүй байна. Шилэн ширээн дээрх тавцан түүн дээр дүрс гарч байна. Би ойлгохгүй байна. Нэг юман доогуур яваад байна. Зогсож байна. Хоёр зүү шиг юмаар юм хийгээд байна. Түүнийг би удирдаж байна. Дууслаа. Одоо явж байна. Бусад хүмүүс ижилхэн юм хийж байна. Би ажлаа сайн хийвэл хүмүүс урт насална. Би өвчнийг эдгээнэ. Харанхуй байна. Хүн биш нь арай доод түвшний ажил хийдэг, тэд угсардаг. Хүн биш болохоор тийм ажил хийдэг. Би тэрнээс дээр. Би илүү. Би хүн юм чинь, би илүү.
Гэхдээ би тэднийг удирддаггүй.  Тэд хиймэл мөртөө яг хүн шиг. Тэр гэртээ амьдардаг. Төрхийг нь эрх мэдэлтэй хүмүүс шийддэг. Том болдоггүй, хөгширдөггүй, хүүхэд бас байна. Ажил сайн хийдэг, боддог. Буруу бодвол аюултай. Зөв бодуулах хэрэгтэй. Гэртээ бөөндөө байдаг. Хүүхдүүд нь айлд байдаг. Унтдаггүй, гэр нь ор байхгүй. Манайд бол ор байгаа. Буруу харсан 4 ширхэг тоо харагдаж байна. 8 , 5, 2-ын тоотой цаас.
Дэлхийн улс орнууд хилтэй. Гэхдээ хоорондоо чөлөөтэй зорчдог. Харь гараг руу явахдаа л зөвшөөрөл авдаг. Би нэг монгол эмэгтэйг танина. Хамт ажиллаж байсан. Гэхдээ тэр одоо харь гараг руу ажиллахаар явсан. Би бас тийшээ явахыг хүсч байна. Хиймэл хүмүүс бас харь гараг руу явдаг. Харь гарагт тэд хаа хамаагүй явж ажилладаг. Хүн бол тодорхой газарт л ажиллана. Яагаад гэвэл хиймэл хүмүүст агаар хэрэггүй.
Тодотгол: Ховсдуулагч У 25 онд Японд байна гэж хэлж байгаа ч хэд дэх зуун, мянганы 25 он болохыг  нь тодлож чадаагүй байна. Энд робот, хүн хоёр адилхан амьдарч, зорчиж, ажиллаж байгаа тухай өгүүлж буй нь сонирхол татаж байна. Хүн робот хоёрын хөдөлмөрийн ялгаа, тэр үеийн технологийн дэвшлийн талаар өгүүлсэн мэдээлэл нь ч сонирхолтой юм.Регресст оруулж мэдээлэл авах үндсэн технологи нь асуулт хариулт учраас энд өгүүлсэн хэсэгхэн мэдээлэл гэхэд л асар олон асуулт хариултын үр дүнд бий болсон байна. Duuren.mn цаашид судлаач Д.Батсуурийн судалгааны тэмдэглэлүүдээс аль сонирхолтойг нь цувралаар хүргэх болно.

© duuren.mn

Өнгөрсөн цаг руу аялж, урьд төрлөө мэдэх нь тийм ч хэцүү биш

Өнгөрсөн цаг руу аялж, урьд төрлөө мэдэх нь тийм ч хэцүү биш

2010 оны 04-р сарын 20, Нийтэлсэн Dagiimaa

Хүнийг ховсдон өнгөрсөн цаг руу аялуулах, өнгөрсөн амьдрал, урьд төрлийнх нь тухай яриулах нэгэн зүйл аргыг регресс гэдэг. Нийт хүмүүсийн арав орчим хувь нь ховсонд ордоггүй гэдэг болохоор бидний ерэн хувь нь регрессийн тусламжтайгаар өнгөрсөн цаг руу аялж болох нь

Өөрөөр хэлбэл регресс бол ховсоор дамжин өнгөрсөн цаг руу аялах цаг хугацааны машин юм. Гоц үзэгдэл сонирхон судлаач Д.Батсуурь арав гаруй жилийн өмнөөс регресс хийх технологийн талаар судалж, 2006 оноос хүмүүсийг регресст оруулж эхэлсэн билээ.

Үүнийг бичигч би нэг удаа түүний сеансны үеэр байлцаж хэрхэн регресс хийж буйг нь сонирхсон удаатай. Регресс хийгч регресст орж буй хүнийг эхлээд гүн ховсонд оруулна. Тэгээд юу үзэж мэдэрч буйг нь асууж яриулдаг. Ингэхдээ өнгөрсөн цагийн тодорхой он, cap, өдрийг хэлээд яг энэ үед юу хийж байсан, хэн болохыг нь хэлүүлж болно. Эсвэл тодорхой он цаг хэлэлгүйгээр үзэж, мэдэрч буйг нь яриулж ч бас болдог. Миний байлцсан нэгэн сеансан дээр Д.Батсуурь дөчөөд насны нэгэн эмэгтэйг регресст оруулсан бөгөөд уг эмэгтэй байгаа орчин, үзэгдэж мэдрэгдэж буй эд зүйлсийн талаар маш тодорхой ярьж байв. Түүний ярианы байдлаар урьд нэгэн төрөлдөө Энэтхэг бүсгүй байжээ гэмээр байсан бөгөөд регрессээс гарсныхаа дараа юу ярьснаа асууж сонирхон хэсэг ярилцаад гэрийн зүг явсан юм. Харамсалтай нь энэ удаад регресс хийгч маань техникийн ямар нэгэн алдаа гаргасан бололтой байдаг. Яагаад гэвэл регресст орогч эмэгтэй такси хөлслөн гэрийн зүг явахдаа зам зуурын хаяг реклам, зарлал сурталчилгааны үг үсгийг уншиж чадахгүй, бүгд харийн үл таних үсэг харагдаад, хөлсний тэрэгний жолоочид гэр лүүгээ явах зам, хаагуур хэрхэн эргэхийг зааж өгөхөд хүндрэлтэй байсан гэдэг. Хэсэг хугацаанд өнгөрсөн цагийн оюун санаа, энэ цагийн оюун санаа хоёр нь нэг биед давхцах мэт мэдрэгдээд тун таагүй байжээ. Энэ нь ховсонд орогчийг өнгөрсөн цагаас одоо цагт буцааж авчрах үйл явцад ямар нэг алдаа гарсны ул мөр бололтой байдаг.

Регресс нь сайн хөтөчтэй үед айж эмээх зүйл огт биш бөгөөд гагцхүү туршлага муутай, эхлэн суралцагч хүмүүс бие даан хийж болдоггүй, заавал чадварлаг мастерийн удирдлага хяналтан дор явуулж байж, аюул осолгүй, алдаагүй ажиллаж сурлаа гэхийн цагт, багшийнхаа зөвшөөрсний дараа бие даан гүйцэтгэж болдог үйл юм. Гоц үзэгдэл судлаач Д.Батсуурийг би Монголд регресс хөгжүүлж буй анхдагч гэж боддог. Өөр хэн нэгэн үүнийг хийж байна гэж олж сонсоогүй. Тэрээр чамгүй олон хүн дээр туршилт хийн нэлээд өндөр түвшний мэргэжилтэн гэхээр хэмжээнд хүрчихээд байгаа юм. Энэ удаад 2008 оны нэгдүгээр сарын 6-нд 63 настай О.Жавзмаа гэдэг эмэгтэйг регресст оруулах үед юу ярьсныг сонирхуулъя. Түүнийг мөн өдрийн 19 цаг 45 минутад регресст оруулж эхэлсэн бөгөөд Д.Батсуурь регрессийг удирджээ. О.Жавзмаагаас өнгөрсөн үеийн тодорхой огноо зааж асуулгүйгээр тухайн тохиолдолд юу үзсэнийг нь асуухад юу ярьсныг бүрэн сийрүүлье.

...Омголон морь унасан дуулгатай эрэгтэй хүн давхиж байна. Хувцас нь их хүнд юм. Цойлж давхиж байна. Хол хаягдсан морьтонгууд. Бороо шивэрч, ногоо халиурч, их сайхан байна. Ус цэлэлзэнэ. Өндөр модтой уул байна. Цэргийн жанжин. Олон морьтой цэрэг байна. Уулын хормойгоор эргэн гарч ирж байна. Олон байна. Нар урд, Хөндий газар байна. Их л давхиж байна. Хоёр талд морьтой хүн байна. Морины сүүл хавьцаа байна. Нэг юм өргөсөн байна. Иштэй юм. /туг байхаа гэж регрессийн дараа хэлэв/. Миний хувцас малгай их хүнд байна. Урд байгаа цуварсан ууланд хүрэх зорилготой байна. Хугацаандаа очно. Монгол хүн. Гансэлэм нэртэй. Бүгд давхилдана. Хөрс зөөлөн байна. Тоос босохгүй байна. Миний морь хүрэн зүстэй, амаа ангайсан, тун омголон морь. Баруун хажууд цагаан морьтой, зүүн гарт хар морьтой хүн байна. Баруун гар талын хүн үзмэндүү өнгийн дээлтэй тансагдуу, гангамсаг, их том нүдтэй, хөмсөг сайтай сүрлэг хүн байна. Инээхэд нь шүд нь яралзан харагдана. Сэтгэл өндөр давхилдана. Салхи сэвэлзэнэ. Ногооны үнэр тансаг байна. Сэтгэл өөдрөг бардам, хөөрсөн байдалтай байна. Сайхан байна. Бидний очиж буй газар гол урсана. Хоёр талдаа уулаар хүрээлэгдсэн голын захаар явж байна. Цуварч эхэллээ. Мод, мөчир. Голын хоржигнон урсах чимээ. Том том чулуутай тунгалаг гол байна. Бид богцтой юм. Зэр зэвсэгтэй, бүгд их л хуягласан байна. Төмөр хуйтай сэлэм байна. Хүмүүс ярилцана. Морьд тайван алхаж байна. Миний морь хөлөрсөн байна.

Очих газар ойртож байна гэлцэж байна.

Буудаллахгүй юм болов уу гэж байна.

-Нэг их өндөр уул, ширэг ногоотой газрыгхаржбайна. Би гол гаталж, эрэг өөд гарч байна. Би бууж байна. Ширэгтэй газар байна. Буттай газар руу буугаад явж байна. Газар үзэж яваа юм болов уу? Бие засах?.. Бүх хүмүүс бууж хүрээ үүсгэн сууж байна. Өшөө цаашаа дугуйран сууж байх шиг байна. Дугуйрсан хүмүүсийн эхэнд би сууж байна. Амарч байна. Нээг, хоёр, гурав, дөрөв, ...арван тав дахь хүн инээгээд байгаа харагдана. Шооч маягтай, бор царайтай, шовгор малгайтай. Дандаа эрчүүд. Гутлууд нь их сонин юм. Монгол гутал гэхэд их сонин юм. Монгол дээл өмсөөгүй, ангийн арьсаар хийсэн хүрэм шиг хувцастай, зарим хүн малгайнаасаа хар сортой арьс шиг юм унжуулсан байна. Амарч байгаа бололтой. Миний нойр их хүрч байна. Амармаар юм шиг. Морьд харагдахгүй байна. Би сүүлийнхээ улсыг харахгүй байна. Нэлээд хол байна. Улсууд ярилцаад шуугилдаад байна. Би хэвтээд урд талын гайхамшигтай өндөр шовгор уулыг харж байна.

-Голыг өгсөөд их хол явах бололтой. Их том биетэй улсууд байна. 800 гэсэн тоо санагдаад байна. Оройн сэруүн орж байна. Нэлээд хол гал түлж байна. Нэг, хоёр, дөрвөн тойрогны цаана гал гарч байна. Миний байгаа газар их том тойрог. Цаашаа ч бүр их тойрог байна. Зарим нь хагас тойргууд байна. Би их том жанжин юм шиг байна. Нэг их өндөр хүн миний хэрэгслийг авчирч байна. Хоёр том богцноос юм гартана. Улаандуу цэмбийг ногоон юмаар эмжсэн. Миний дэвсгэр юм болов уу. Ногоон юм нь даавуу биш ээ. Үйлчилж байгаа хүн их том хүн юм. Гутал нь харагдаж байна. Бүс мүс нь их мундаг юм аа. Шир юм байна. Дандаа тийм л хувцастай улс.

...Мөнгөн том хэт хутга, том, мөнгөн тансаг хэрэглэлтэй. Миний морины хазаар мөнгөн, магнайд нь улаан шүр суулгажээ. Миний хэрэглэл тансаг аа тансаг. Эмээлийн бүүрэг цагаан, Дөрөө нь сийлбэртэй цагаан. Их л эртний хүн байна даа. Аяга нь их сонин. Их том аяга гаргаж ирж байна, вааран юм уу их том юм. Янз бүрийн юм л байна. Эмээлийн бүүрэг нь их өргөн, цагаан. Дүрлэгэр дүрлэгэр нүдтэй, бордуу эршүүд хүмүүс байна. Харанхуй болсон. Тэнгэрт од түгсэн байна. Хоёр талын уул их сүрлэг өндөр юм. Одод ярайна. Хөхрөлдөөд идэж уугаад байгаа бололтой. Махан голдуу хоол байна. Шөл нь бор, хутгаж буй шанага нь зэс шанага, урт иштэй.

...Би хэвтсэн, уул их сайхан харагдана. Би унтаад байгаа юм уу. Би гол руу жийгээд уул руу дэрлэн хэвтэнэ. Улсууд гол руу толгойгоо харуулсан шиг байх юм. Саглагар модны дэргэд хоёр хүн байна. Миний зүүн гар талд эрэг дээр хоёр хүн байна. Тамхи татна. Миний... Ус шуугиад ямар сайхан юм. Морьд янцгааж байна. Манай морьд. Надаас нэг, хоёр, гурав, дөрөв, тав, зургаа дахь хүн ямар их хурхирдаг юм. Байгаль их сайхан байна. Бүрээ барьсан хүн гарч ирлээ. Бүрээ дуугарч байна. Бүгд босцгоож байна. Морьд цуварч гол өгсөн орж ирж байна. Нэг их тод цагаан морь байна. Явах бололтой юм. Бүгд бэлдэж байна. Буу шийдэмгүй, том том сэлэмтэй улсууд. 1,2,3.....9,10-аад тойрог болсон юмуу даа. Бөөн бужигнаан. Нэг тойрогт 16-17 хүн. Нар гараагүй байна. Манай хэд завилаад суусан байна. Голоо өгсөх гэж байна. Мордоцгоож байна. Би юм хэлэхгүй байна. Хоёр салаа явна. Бүгд хөдөлсөн, том хавцлаар явж байна. Би түрүүнд нь явна. Ард цагаан морьтой хүн явна.

3 хоногийн дараа

Би гэртээ байна. Их том гэр байна. Хаяа шуусан байна. Маш их хонь бэлчиж буй нь харагдана. Морины шон байна. Морьд байна... Энэ бол регресст хүнийг оруулсан нэг л тохиолдлын жишээ. Регрессийн туршид оруулагч асууж, орогч хариулдаг бөгөөд харилцан ярилцах идэвхтэй хэлбэр байдаггүй. Яагаад гэвэл орогч гүн ховсдуулсан болохоор зөвхөн өгсөн командыг биелүулдэг. О.Жавзмаагийн дээрх , яриа бол асар олон асуултын үр дүнд бий болсон зураглал юм. Бөөгийн онгод орсон үед түшээ хийж байгаа хүн хэр туршлагатайгаас хамаарч яриа өрнөдөг. Хаана нь яриаг нь тасалж, хэдийд юу руу хандуулж, ярьж өгөхгүй байгаа зүй лийг нь хэрхэн яриулах вэ гэдэг түшээгээс ихээхэн хамаардаг. Гэхдээ энэ бол харилцан яриа байдаг бөгөөд онгодын төлөв байдлаас ихээхэн хамаардаг учраас хүссэн мэдээллээ олж авахгүй байх, далд битүү утгатай оньсого мэт хариулт сонсох нь элбэг. Бөөлөх нь тодорхой цаг үед амьдарч байсан хүний сүнстэй харьцаж буй бол регресс нь хүнийг өнгөрсөн үе рүү нь ховсын тусламжтайгаар аваачдагаараа ялгаатай.

Хүнийг регресст оруулах нь нэг талаас ухамсартайгаар тавьж буй асуулт, нөгөө талаас ухамсаргүйгээр өгч буй хариулт байдаг учраас нүдэнд нь биетээр харагдаж буй ямар нэг зүйлийн хэлбэр дүрс, харагдах байдал зэргийг л нарийвчлан тодруулах боломж сайтай. Бөө нь сүнс буюу оюун санаатай харьцаж байгаа учраас мөн ингэж тодруулахаас гадна учир шалтгаан, дотоод мөн чанарыг нь ухан гаргахдаа гаргууд. О.Жавзмаа түүх, угсаатны зүй судлалын талаасаа сонирхол татах асар олон мэдээлэл өгсөн боловч харамсалтай нь хөтлөгч тодруулан асуулгүй өнгөрчээ. Жишээ нь, гутал хувцасны тухай ярьж байхад илүү нарийвчлан асуусангүй. Бөө судлалын ажлаар явж байхдаа би нэг удаа уруд, мангуд гутал гэж онгод хэлэхтэй таарч тодруултал ерөнхийдөө монгол гутал мэт хэлбэртэй ч хошуу нь урт, түрий нь боомоороо одоогийн монгол гутлаас хамаагүй нарийхан, өсгий нь хойшоогоо илүү гарсан гэж хэлж өгч байв. Энэ бол түүхч судлаачдад хэрэгтэй чухал мэдээлэл юм. Туг нь ямар өнгөтэй, ямар дүрстэйг асуусангүй. 800 гэдэг тоо яагаад санагдаад буйн учрыг лавласангүй. Гурав хоногийн дараа гэртээ байхад нь гэрийн доторхийг тодруулан асуусан бол бас л хэрэгтэй мэдээлэл олдох байсан нь дамжиггүй.

О.Жавзмааг регресст оруулахдаа тодорхой он cap өдөр хэлэлгүй ерөнхий оруулсан учраас дахин энэ цаг үе рүү оруулж, дээрх мэдээллийг тодруулна гэдэг хэцүү. Гэхдээ яг энэ монгол цэргийн баатар байсан өөр цаг хугацаа руу нь аялуулж болох юм. Үүний тулд ойролцоогоор хэдэн ой руу аваачих вэ гэдэг асуудал гарна. Түүний түлхүүр нь 800 гэдэг тоо байж болно. Өөрөөр хэлбэл 800 жилийн өмнөх үе буюу 1210 он руу аваачвал сонирхолтой мэдээлэл олдож болох юм. Мөн 20-30 жилийн зайтайгаар урагш нь хөөгөөд байвал дээр өгүүлсэн цаг хугацааг олох нь магадтай ч үүний тулд ихээхэн цаг зарахад хүрнэ. Ер нь Д.Батсуурь гоц үзэгдэл сонирхон судлаач учраас хүнийг өнгөрсөн цаг руу аялуулахыг л урьтал болгосон болохоос түүх, угсаатны зүйн нарийн мэдээлэл авахыг хичээгээгүй гэдгийг энэ дашрамд өгүүлье. Гоц үзэгдэл судлаач Д.Батсуурь прогресс буюу ирээдүй цаг руу хүнийг аялуулах судалгаа туршилтын ажлаа саявтар эхэлсэн бөгөөд үр дүнг нь "Гэрэлт цалиг" сониноор дамжуулан уншигч олонд хүргэхээр тохиролцоод байна. Эцэст нь регресс хийх нь хүссэн хүн бүрийн ажил биш бөгөөд сайн багшгүйгээр оролдвол учрах үр дагавар нь ямар ч байж мэднэ гэдгийг хатуу сануулъя. Яагаад гэвэл энэ бол оюун санаагаар оролдож буй ажил. "Галаар наадвал осолтой" гэдэг сануулга энд шилжсэн утгаараа хатуу үйлчилдгийг анхааралдаа авагтун.

И.Сталин: Миний саналыг хүлээж авахгүй бол бүр ч том Монголыг байгуулахад хүргэнэ шүү Өчигдөр 11 цаг 28 минут Хята­дын засгийн газрын төлөөлөгчдийн нэг болох Чан Кайшигийн төрсөн хүү Зян-Зинго нь Сталинтай уулзаж Монгол улсын тсгаар тогтнолыг хөндсөн чухал асуудал ярилцаж байжээ. Тэрээр “Хя­тад улс алдагдсан Гадаад Мон­голын газар нут­гаа эргүүлэн авахын төлөө долоон жилийн турш дайн хийж бай­гааг та ойлгох ёстой. Японыг өнөөдөр хөөж гар­гаагүй байна. Зүүн хойд нутаг, Тайванийг эргүүлэн авч ча­даагүй байна” гэхэд Сталин: Таны үгэнд үнэний хувь их байна. Би үүнийг ойл­гоно. Гэхдээ өнөө­дөр би та нараас тусламж гуйгаагүй. Та нар харин на­даас тусламж гуйж байгаагаа ойлгох ёстой. Хэрвээ танай улс хүчтэй бай­сан юм бол та нар өөрсдөө Японыг бут цо­хиж чадах бай­сан. Тэгсэн нөхцөлд мэдээж би ямар нэг шаардлага тавих эрхгүй. Үнэн­дээ та нарын дэмий чалчаад байгаа шиг тийм хүч та нарт алга. Танд үнэнийг хэ­лэхэд би Монголыг бүхэлд нь цэрэг-стратегийн зорилгын үүднээс л авахыг хүсч байна" гээд уулзал­тын төгсгөлд “Хэрвээ Хятад улс, ЗХУ-ын саналыг хүлээж авахгүй бол “Гадаад Монголын хил нь Өвөр Мон­голын газар нутгийг оруулан хамарч, хэм­жээгээрээ бүүр ч том БНМАУ-ыг байгуулахад хүргэнэ” шүү хэмээн сүрдүүлсэн бай­на. /Энэхүү ярианы тэмдэглэлийн талаар Тайваны архивт хадгалагддаг байна/ 1945 оны наймдугаар сарын 14-нд Хятадын ГХЯ-ны сайд Ван-Шице тусгай нот бичиг гар­га­жээ. Үүнд ”Японыг бут цохис­ны да­раа Монголын ард тү­мэн бүх нийтийн санал асуул­гаар БНМАУ-ыг тус­гаар­лах нь зүйтэй гэж нотол­бол Хятадын Засгийн газар Гадаад Мон­голын тусгаар тогтнолыг одоо байгаа хил хязгаараар нь хүлээн зөв­шөөрнө гэж Хятадын Засгийн газар мэдэгдэж бай­на” гэсэн агуулагатай байв. 1945 оны 10 дугаар сарын 20 нд төрийнхөө тусгаар тогт­нолын төлөө Монголын ард түмэн 100 хувийн санал өг­сөнөөр 1946 оны 2 дугаар сарын 13-нд Хятадын хууль тогтоох танхим Монголын тус­гаар тогтнолыг хүлээн зөвшөө­рсөн билээ. Иосиф Виссарионович Сталин: Хэрвээ Хятад улс Гадаад Монгол улсын тусгаар тогтнолыг зөвшөөрөхгүй юм бол,ЗХУ Алс Дорнодод цэрэг гаргаж Японтой дайтаж чадахгүй ээ,Тэгэхээр Хятад улс Япон улсад удтал эзлэгдсэн хэвээрээ байх болно.Үүнийг та нарт тодорхой хэлж байна.Ер нь Гадаад Монголын ард түмний тухайд авч үзвэл тэд Хятад дотор ч нэгдэхийг хүсэхгүй ЗХУ-тай нийлэхийг хүсэхгүй байгаа,тэхээр тусгаар тогтнуулаж л таарна даа. - Крымийн хуралд БНМАУ-ын тусгаар тогтнохыг зөвшөөрсөн АНУ-ын ерөнхийлөгчийн гарын үсэгтэй шийдвэрийг мэдэгдэхдээ Хятадын төлөөлөгчдийн тэргүүн Сүн Цзы Вэйнд дээрхи үгийг хэлсэн байдаг. http://www.bataar.mn/10030371

Нэг айлд нэг өдөр ийм их мөнгө орж ирдэг сайны ёр бишээ. Эдийн засгийн алуурчдын гар харагдаад байна. Тэдний зорилго мөнгийг цөөн хэдэн гэр бүл хуваан авахыг хүлээж байгаа, дараа нь удирдахад амар.  

АНУ дахь цорын ганц “Амьд Бурхан”-ы зургаас үүтгэж

Өдрийн сонин”-ы Вашингтон хот дахь тусгай сурвалжлагч М.Саруул-Эрдэнэ.
АНУ-ын Ассошиатед Пресс агентлаг, Балтимор Сан сонин зэрэг хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд архивынхаа ховор нандин фотог зарж эхэлж байсан цаг.Монголтой холбоотой хэдэн сайхан зураг тэндээс олж авснаасаа Дилова хутагтын хоёр зургийг та бүхэнд танилцуулъя.

Эхнийх нь Дилова хутагт Жон Хопкинсын их  сургууль дахь гэртээ өөрийн дотнын нөхөр Оуэн Латтиморын төлөө, түүнийг хамгаалан “хүчтэй, ширүүн ном” уншиж байгаа гэх зураг аж.  Оуэн Латтиморыг тэгэхэд АНУ-ын сенатч МкКарти Зөвлөлтийн тагнуул, коммунист үзэлтэн хэмээн буруутгаад байсан юм.Эх зургийг дагалдуулж сонин дээр гарсан мэдээг нь бас хавсаргасан нь их сонирхолтой.Дилова хутагтын Сиэттлд айлчилж, нэрт монголч эрдэмтэн Николас Поппетой уулзсан тухай мэдээ аж. 1951 оны 9 сарын 16-ны дугаарт нийтлэгдсэн уг мэдээг орчуулахын хамт бичил тайлбар зүүе:

Дилова хутагт Латтиморын төлөө “хүчтэй, ширүүн” ном уншиж байна.

АНУ дахь цорын ганц “Амьд Бурхан” Вашингтоны Их Сургуульд айлчлав

Америк дахь цорын ганц “амьд бурхан” (1) Дилова гэгээн хутагт Вашингтоны Их Сургуулийн Алс Дорнодын салбарын профессор Н. Поппегийн урилгаар хүрэлцэн ирээд байна.

Гадаад Монголын уугуул (2) Дилова Беркли дэх Калифорнийн их сургуульд Монгол хэлний толь бичиг хийх ажилд (3) туслан зусаад, Даваа гарагт энд ирсэн юм.

Берклид уулзсан хоёр

Энэ улс дахь цөөхөн Монгол хэл шинжээчдийн нэг доктор Поппе Дилова хутагттай ноднин зун, Берклид уулзаад их сургуулийнхаа Алс Дорнодын Хүрээлэнд айлчлахыг урьжээ.Дилова хутагтын хятад хэл монгол хэл шиг нь сайн биш тул эх хэлээрээ чөлөөтэй харилцах хүнтэй уулзахыг хүсдэг байв.Тийм ч учраас урилгыг хүлээн авчээ. (4)

Ноднин сенатч Жозеф МкКарти Оуэн Латтиморыг коммунизмыг дэмжсэн үйл ажиллагааных нь төлөө буруутгахад (5) дотно андын хувьд Дилова Латтиморын төлөө “хүчтэй, ширүүн” ном (6) уншиж байснаараа олны анхаарлыг татсан билээ..

Алтан шаргал орхимжтой

Дилова өчигдөр Вашингтоны их сургуулийн хотхон болон Раиниер ууланд зочлохдоо алтан шаргал тод өнгийн орхимж өмссөн байсан нь түүний харьяалагддаг урсгал болох Шарын талын бэлгэдэл юм.Найз нарынх нь хэлснээр тэрбээр бүтэн өдрийн хөтөлбөрийн дараа ихэд ядарсан боловч Сиэттлийн бараа, үзэмжийг хараад гайхан биширсэн гэнэ.

Найзууд нь түүнийг маргааш Мариланд мужийн Балтимор хот руугаа буцна гэлээ.Дилова тэнд Жон Хопкинсын их сургуулийн судалгааны багийнхантай хамт Монголын түүхийн судалгаа хийж (7) байгаа юм.”

























Уг зурагтай хамт сонинд хэвлэгдсэн мэдээ. Дөрвөлжилсөн хоосон зайнд дээрх зураг байсан аж.

Зүүлт, тайлбар:

1. “Хутагт”, “гэгээн” хэмээх үгсийг англи хэлнээ яг үндсэн утгаар нь “Living Buddha” буюу “Амьд Бурхан, Амилсан Хувилгаан” хэмээн орчуулдаг.

2. Энэхүү мэдээнд Дилова хутагтыг “Гадааад Монголын уугуул” гэдгийг ихэд онцолсон байгаа юм. Учир нь тэр цагт АНУ-д монгол цустан иргэд байсан боловч бүгд Халимаг, Өвөр Монголоос ирсэн хүмүүс байжээ.Чухам Ар Монгол буюу тусгаар Монгол улсаас ирсэн ганц л хүн байсан нь Дилова гэгээн билээ.

3. “Монгол хэлний толь бичиг хийх ажил” гэдэгт алдарт Лессингийн толийг хэлж байна. Беркли дэх Калифорнийн Их Сургуульд бүр 1942 онд хийж эхлээд 1960 онд арайхийн дуусч хэвлэгдсэн энэхүү толь одоо ч хамгийн сайн Монгол-Англи тольд тооцогдсоор буй. Фердинанд де Лессингийн удирдаж Маттай Халтод, Хангин Гомбожав, Серге Кассаткин нарын хамтран бүтээсэн энэ тольд олон арван судлаач хувь нэмрээ оруулсан билээ.Энэхүү толины ажилд зөвлөх дэмжих үүднээс Поппе тавиад оны эхээр Берклид ирсэн, Дилова хутагт мөн шалтгаанаар тэнд очсон байсан нь хоёр их хүний уулзах таатай нөхцөл болсон байна. Лессинг толиныхоо өмнөтгөлд “... Толь бичгийн багийнханд нэрт монголч эрдэмтэн, Вашингтоны их сургуулийн профессор Николас Поппетой багаахан хугацаанд хамтран ажиллах завшаан тохиосон билээ.Түүний эрч хүчтэй тусламж дэмжлэг, өгөөмөр сэтгэлээр өгсөн нэн үнэт зөвлөгөө ажилд маань үнэлж баршгүй хэрэг болсон юм.Поппе албан ёсоор бидэнтэй ажиллах төсөл нь дууссан хойноо ч зөвлөгөө сургаалаа өгсөөр байлаа...” хэмээн бичсэн байдаг.   

4. Энэ хэсэг нэн сонирхолтой. Дилова хутагт монголоор чөлөөтэй ярилцах гэсэндээ Поппегийн урилгыг хүлээн авсан гэж тодорхойёо хэлж.Поппе намтар тодорхойлолтондоо монгол, уйгар, якут, эвенк гэх мэт арван тав орчим хэлээр ярьж чадна гэдгээ бичдэг, энэ жагсаалтдаа англи, франц, герман зэрэг Европын хэлнүүдийг хэн бүхний мэдэх учраас хэмээн бүр оруулдаг ч үгүй байж.АНУ-д ирсэн хойно нь харин тэр олон хэлээр үнэхээр ярьж чаддаг эсэхэд нь олон дарга, түшмэл эргэлздэг байжээ.Энэ талаар Поппе ч “Дуртгал”-даа бичсэн, Шварц багшаас ч миний бие сонсож байв.Тэгвэл энэ жижиг мэдээ Поппегийн монгол амьд ярианы хэлний чадварыг баталж байна. Чухам энэ мэдээнд болж буй уулзалтынхаа талаар Поппе ийн бичсэн байдаг:
“...Дилав Хутагт бол БНМАУ дахь Нарванчин хийдийн хамба лам байсан, хувилгаан хүн. Гучаад оны эхээр баривчлагдсан боловч эсэргүү тагнуулын хэрэг нь нотлогдоогүй учраас суллагдсан байна.Ирээдүйд учрах зай зовлонг таамаглаж байсан тул тэрбээр зугтахаар шийдэж, Хятад руу гарсан бөгөөд 1948 онд Латтимор түүнийг хоёр туслах монголтой нь хамт АНУ-д авчирсан юм.Дилав хутагт Америкт ирээд Балтиморт, Жон Хопкинсын Их Сургуульд Латтиморын нэг судалгааны төсөл дээр ажиллаж байлаа.1951 онд Алс Дорнодын тэнхмийн урилгаар Дилав Хутагт манай сургуульд ирж, уулзалт яриа хийв.Тэр уулзалтад Паул Кирхофф нарын багш нар, өдгөө Висконсины Их Сургуульд багшилж буй Роберт Миллер нарын докторын оюутнууд идэвхтэй оролцож, олон асуулт тавьж байлаа.Хутагт англиар ярьдаггүй учраас би хэлмэрчээр суув.Уулзалтын дараа манай нэг багш орчуулгыг маань бахдан сайшааж, өмнө нь намайг монгол хэлийг өөрөө өөртөө л сурсан, хэн ч ойлгохооргүй ярьдаг хэмээн боддог байсан тухайгаа хэлж билээ.Маргааш нь бид Раиниер уулын үндэсний цэцэрлэгээр зугаалж, Хутагт гар дээрээсээ буга хооллосондоо тун сэтгэл хангалуун байлаа.Дилав хутагт бол миний уулзаж байсан хамгийн эрдэмтэй лам нарын нэг.Дээр нь цэцэн цэлмэг, эелдэг зөөлөн, их сайхан хүн байж билээ.Би түүнтэй сайн найз болж, байнга харьцаатай байх болсон.Хожим Беркли, Нью-Йоркт бид хоёр олон удаа уулзаж байв. 1965 онд түүнийг хорт хавдраар жанч халахад би ихэд гашуудсан сан…”

5. МкКартигийн хэрэг гэгч энэ явдал АНУ дахь Монгол судлал, Оуэн Латтиморын ахуй амьдралд хорт нөлөөгөө тусгасан хилс хэрэг билээ. Латтимор Зөвлөлт засаг, Социалист Монголын тухай ихэвчлэн сайн талаас нь бичдэг судлаач байв.Түүнээс гадна Латтиморын хичээл зүтгэлээр Дэ вангийн дэргэд Коммунист Хятадын эсрэг идэвхтэй тэмцэж байсан Онон Өргөнгөө, Хангин Гомбожав нарыг, тэднээс өмнө Дилова хутагтыг АНУ-д ирүүлээд байсан билээ.Энэ бүх үйл ажиллагааг нь Висконсин мужаас сонгогдсон сенатч Жозеф Мк Карти мушгин, Зөвлөлтийн тагнуул, коммунист хэмээн буруутгасан юм.Тэр үед Афганистанд явж байсан Оуэн Латтимор яаралтай эргэн ирж, гэм буруугүйгээ нотлон мэдүүлэг өгчээ.1950-1955 онд Сенатад олон удаа дуудагдан, байцаалтанд өртөн, мэдүүлэг өгч, эцсийн эцэст гэм буруугүй нь тогтоогдсон ч гэлээ Жон Хопкинсын Их Сургуульд үндэслэн байгуулсан Монгол судлалын хөтөлбөр нь сүйрэхэд хүрсэн юм.Ингээд Оуэн Латтимор 1963 онд Лийдсийн их сургуулийн урилгыг хүлээн авч, Их Британийг зорин, тэнд Монгол судлалын хөтөлбөрийг үндэслэжээ.Англи хэл сайн эзэмшсэн манай дээхэн үеийн бараг бүх сэхээтнүүд Лийдсийн их сургуулиас хэлнийхээ боловсролыг эзэмшсэн байдаг.Тэр бол Латтиморын үүтгэсэн хөтөлбөрийн нэг хэсэг билээ.Латтиморыг урвагчаар яллуулан, хамгийн хүнд хэцүү шийтгэлийг авч мэдэх тэр эгзэгтэй үед Дилова хутагт анд нь ийнхүү залбирал номоо уншиж, найзынхаа талд бат зогсож байжээ.

6. Дилова хутагт Оуэн Латтиморын төлөө, түүнийг хамгаалан “fierce” буюу “хүчтэй, догшин, ширүүн” ном уншиж байна гэсэн нь ямар нэг “Ганшиг” уншсан байж болох юм.

7. Монголын түүхийн судалгаа нь Оуэн Латтиморын Жон Хопкинсын их сургуульд үүсгэсэн Монгол судлалын хөтөлбөрийн нэг төсөл байжээ. Ийм төслүүдийн хүрээнд Латтимор Дилова хутагт, Онон Өргөнгөө, Хангин Гомбожав нарыг ажилтай, цалинтай байлгаж байв.Харамсалтай нь түүний хөтөлбөр хэрхэн мөхсөн тухай өмнө дурдсан буй.

Хоёрдахь зургийг 1949 оны 3 сарын 1-ний өдөр авчээ.Оуэн Латтимор, Дилова хутагт хоёрын хамтдаа татуулсан патиар.Зурагчны нэрийг нь Калита гэнэ.Энэ бүх мэдээлэл зургийнхаа ар талд нь байгаа юм.Латтимор Дилова хутагтыг 1949 оны 2 сарын сүүлээр АНУ-д авчирсан хэмээдэг.Тэгвэл энэ зургийн огноо, төрх байдлыг харахад Хутагтын дөнгөж Балтиморид буугаад авхуулсан, өөрөөр хэлбэл АНУ-д хөл тавиад авхуулсан анхных нь түүхэн зураг бололтой.Учир нь Латтиморын цаана аяных нь чемодан харагдаж байна.Хутагт монгол маягийн цамцан дээрээ нэлээд томдсон куртка өмссөн, зүүн гартаа шүхэр барьсан харагдана.Шүхэр нь бороо орсныг, куртка томдсон байгаа нь борооноос хамгаалан хүний хувцас өмсүүлснийг илтгэх мэт.Урт аянд алжаасан шинж бас харагдаж байна.




 Энэ нь Дилова хутагтын АНУ-д хөл тавиад авхуулсан анхны түүхэн зураг бололтой.

Энэ мэт ховор зургаа зарахдаа томоохон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд уг эх нь мөн болохыг баталсан гэрчилгээ дагалдуулдаг юм байна.Учир нь сүүлийн үед техник, технологи сайн хөгжсөн тул хүний зургийг хувилж аваад чанар чансааг нь элдэв аргаар сайжруулан, хувилж зарах явдал гарах болсон ажээ.Энд та бүхэнд хоёр дахь зургийн гэрчилгээг мөн сонин болгон хавсаргалаа.

Монголын түүхийн нэгэн өвөрмөц сонин хүн, Монгол - АНУ-ын харилцааны түүхийн содон төлөөлөл Дилова хутагтын хоёр ховор зургийн талаар товч танилцуулахад ийм буюу.

Уг зургаа өөрийнх нь сонины фото зурагчин авсан, жинхэнэ эх нь мөн болохыг баталгаажуулсан гэрчилгээ

 http://saruul.niitlelch.mn/content/5625.shtml

Газрын гадарга хэрхэн урваж хөрвөж байгааг төсөөлөхөд галав юүлэх ч гайгүй юм шиг санагдана

Андаа гэж андуу боджээ

Ганга: Чи энд ирээд явчихсан юм уу? Хэл дуулгасангүй, гомдолтой байна шүү 
Арсун: Гомдож байгаад баярлаж байнаа
Ганга: Андаа гэж андуу боджээ
Арсун: Ирэхээрээ яриарай хө
Ганга: Тэгж түвэг удахгүй ээ....

Болд болиосой!

Болд болимоор юм гэж бодогдох боллоо. Миний хүндэлдэг дуучин залуу сүүлийн үед зурагтаар байнга л нэгэн архины үйлдвэрийн сурталчилгаанд оролцоод гараад байх юм. Дуулж харагдахгүй юм. Юу дутлаа гэж?

Хэрээг будавч хэвээрээ байхын адил архийг магтавч ад зэтгэрийн шинж нь арилахгүй байлтай. Архины компани байгальд ээлтэй үйлдвэрлэгч боллоо гэнээ. Хүн-байгалийг салгаж ойлгоод байна уу? Хүнд хортой, байгальд ээлтэй тул яваандаа хүн цөөтэй бол байгальд ээлтэй гэсэн үг юм болов уу? Эсвэл эког ашиглачихав уу?

Ямар ч тохиолдолд Болдыг би болиосой л гэж бодож байна. Манлайлагч залуу хүний хувьд арай гэгээтэй юм хийгээсэй, хүүхэд залуусаа зөв юманд хөтлөөсэй, Ерөнхийлөгчийнхөө санаачлагыг дэмжээсэй гэж бодож байна. 

Пивоны сурталчилгаанд өөрийг нь ашиглачихсаныг мэдээд Амай хичнээн дургүйцэв. Амайгаас санаа аваасай, зөв бодолтой, зөв үйлтэй байгаасай гэж хүсэж байна. 

Архины үйлдвэрийг магтаад, залууст архийг сурталчлаад байгаа хүмүүс надад нөгөө махкомбинатын тэргүүлэгч ямааг санагдуулаад байдаг юм. Тэргүүлэгч ямаа махкомбинатын  хаалгаар сүргийг манлайлан ордог боловч түүнийг дахин ашиглахын тулд амьд үлдээгээд байгааг мэддэггүй. Зөвхөн мөнгө бодвол үүний үлгэр болно.